رفلاکس معده یا بازگشت اسید به مری یکی از مشکلات گوارشی رایج است که بسیاری از افراد در طول زندگی خود با آن مواجه می‌شوند. در صورت بی‌توجهی و عدم درمان، این مشکل می‌تواند به مرور زمان منجر به عوارض جدی‌تری شود. تغذیه نادرست از اصلی‌ترین دلایل بروز رفلاکس معده به‌شمار می‌رود، با این حال عوامل دیگری نیز می‌توانند در بروز این وضعیت نقش داشته باشند. در این مطلب، به بررسی علل، نشانه‌ها، پیامدها و روش‌های درمان رفلاکس معده خواهیم پرداخت.
0912-020-1734
در بیمارستان مجازی ایران، کیفیت، سرعت و تخصص اولویت‌های ما هستند.
به ما اعتماد کنید و از خدمات بی‌نظیر ما بهره‌مند شوید.
رفلاکس معده چیست؟
مری مجرایی عضلانی است که دهان را به معده متصل می‌کند. رفلاکس معده زمانی رخ می‌دهد که اسید معده به‌طور مکرر به مری بازمی‌گردد و موجب تحریک بافت پوششی آن می‌شود. این تحریک در صورت تداوم، می‌تواند باعث ایجاد علائم ناراحت‌کننده و در برخی موارد آسیب به مری شود. در ادامه، به دلایل بروز این وضعیت و چگونگی بازگشت اسید به مری می‌پردازیم.
بروز گاه‌به‌گاه رفلاکس اسید و احساس سوزش در ناحیه بالای شکم یا پشت جناغ سینه برای بسیاری از افراد طبیعی است؛ اما وقتی این حالت دست‌کم دو بار در هفته تکرار شود، ممکن است به‌عنوان بیماری رفلاکس معده به مری (GERD) شناخته شود.
در بیشتر موارد، با رعایت نکات تغذیه‌ای و تغییر سبک زندگی میتوان رفلاکس معده را کنترل کرد، اما در برخی بیماران ممکن است نیاز به درمان دارویی یا حتی مداخله‌های پزشکی بیشتر وجود داشته باشد.
علت بازگشت اسید معده
دستگاه گوارش از دهان آغاز می‌شود و پس از عبور از مری، به معده می‌رسد. از آنجا که معده حاوی اسیدهای بسیار قوی برای هضم غذاست، در محل اتصال مری به معده یک ماهیچه‌ی حلقوی به نام اسفنکتر تحتانی مری یا کاردیا قرار دارد. این عضله مانند یک دریچه‌ی یک‌طرفه عمل می‌کند؛ به‌گونه‌ای که هنگام بلع غذا باز می‌شود تا محتویات از مری وارد معده شوند، و بلافاصله پس از آن بسته می‌شود تا از بازگشت اسید و مواد غذایی به مری جلوگیری کند. عملکرد صحیح این دریچه نقش مهمی در پیشگیری از رفلاکس اسید معده دارد.
بیماری رفلاکس معده زمانی رخ می‌دهد که این دریچه (کاردیا) ضعیف یا شل شود. عوامل مختلفی می‌توانند باعث کاهش عملکرد این ماهیچه شوند، از جمله:
- افزایش فشار در ناحیه شکم: به‌عنوان مثال، زنان باردار به دلیل فشاری که رحم و جنین به اعضای داخلی وارد می‌کنند، اغلب دچار سوزش سر دل می‌شوند.
- مصرف برخی خوراکی‌ها: مانند لبنیات، غذاهای تند یا سرخ‌شده و همچنین عادات نادرست غذا خوردن.
- برخی داروها: از جمله داروهای مربوط به آسم، فشار خون بالا، آلرژی، همچنین مسکن‌ها، آرام‌بخش‌ها و ضدافسردگی‌ها که می‌توانند رفلاکس معده را تشدید کنند.
- فتق هیاتال: وضعیتی که در آن بخش بالایی معده به‌واسطه فشار بر دیافراگم (پرده عضلانی بین قفسه سینه و شکم) به داخل قفسه سینه کشیده می‌شود.
علائم رفلاکس معده
رایج‌ترین علائم رفلاکس معده شامل موارد زیر است:
- سوزش سر دل: حس درد یا ناراحتی سوزشی که ممکن است از ناحیه معده به سمت شکم، قفسه سینه و حتی گلو کشیده شود.
- برگشت اسید معده: بازگشت مایع اسیدی با طعمی ترش یا تلخ به سمت گلو یا دهان که از مری بالا می‌آید.
رفلاکس معده معمولاً با سوزش سر دل و بازگشت اسید شناخته می‌شود، اما ممکن است علائم دیگری نیز بروز کند، از جمله:
- نفخ
- وجود خون در مدفوع به صورت خون قرمز یا مدفوع سیاه، یا استفراغ خونی
- آروغ زدن مکرر
- احساس گیر کردن غذا در گلو (دیسفاژی)
- سکسکه‌های مداوم
- حالت تهوع
- کاهش وزن بی‌دلیل
- خس‌خس سینه
- سرفه خشک
- تغییر صدا یا گلودرد طولانی‌مدت
عوارض رفلاکس معده
تنگی نفس
رفلاکس اسید معده یکی از عوامل مهم ایجاد تنگی نفس، عفونت‌های مکرر برونش و آسم مزمن در بسیاری از افراد محسوب می‌شود. بر اساس آمار، تقریباً ۸۰ درصد بیماران مبتلا به آسم، به‌طور همزمان دچار رفلاکس معده نیز هستند.
التهاب مری یا اِزوفاژیت
بازگشت مکرر اسید به مری می‌تواند موجب التهاب مری شود که به این حالت ازوفاژیت گفته می‌شود. ازوفاژیت ممکن است بلع را دشوار و در برخی موارد دردناک کند. علائم دیگر التهاب مری شامل موارد زیر است:
- گلودرد
- خشونت یا گرفتگی صدا
- سوزش سر دل
اگر ازوفاژیت مزمن درمان نشود، ممکن است به زخم و تنگی مری منجر شود. همچنین این التهاب می‌تواند احتمال ابتلا به سرطان مری را افزایش دهد.
زخم یا اولسر مری
اسید معده ممکن است به پوشش داخلی مری آسیب رسانده و زخم‌های دردناکی ایجاد کند که به آن زخم مری گفته می‌شود.
اگرچه همه افراد مبتلا به زخم مری علائم آشکاری ندارند، اما این زخم می‌تواند با موارد زیر همراه باشد:
- احساس سوزش در ناحیه قفسه سینه
- سوءهاضمه
- درد هنگام بلعیدن
- حالت تهوع
- سوزش سر دل
- وجود خون در مدفوع
در صورتی که زخم مری درمان نشود، ممکن است در موارد نادر به عوارض جدی‌تری مانند سوراخ شدن مری یا خونریزی شدید منجر شود.
رفلاکس معده علاوه بر مشکلات گوارشی، می‌تواند باعث آسیب به مری و ایجاد مشکلات تنفسی نیز بشود.
تنگی مری یا ازوفاژیت خورنده
در صورت عدم درمان رفلاکس معده، ممکن است التهاب، زخم و رشد غیرطبیعی سلول‌ها (نئوپلازی) در مری رخ دهد که باعث تنگ شدن آن می‌شود. این وضعیت به نام تنگی مری (Esophageal stricture) شناخته می‌شود.
تنگی مری معمولاً باعث سختی یا درد هنگام بلع می‌شود و عبور غذا و مایعات از مری به معده را دشوار می‌کند. این عارضه ممکن است احساس تنگی نفس ایجاد کند و در برخی موارد، غذاهای جامد یا سفت در مری گیر کنند که خطر خفگی را بالا می‌برد. همچنین مشکل در بلعیدن غذا و مایعات می‌تواند به سوءتغذیه و کم‌آبی بدن منجر شود.
پنومونی آسپیراسیون یا عفونت ریه ناشی از برگشت غذا
وقتی اسید معده به سمت گلو و دهان بازمی‌گردد، احتمال ورود اسید به ریه‌ها نیز وجود دارد؛ این وضعیت باعث بروز نوعی عفونت ریوی به نام آسپیراسیون پنومونی می‌شود که معمولاً با علائم زیر همراه است:
- تب
- سرفه‌های شدید و عمیق
- درد در ناحیه قفسه سینه
- تنگی نفس
- خس‌خس سینه هنگام تنفس
- احساس خستگی
- تغییر رنگ پوست به حالت کبود یا آبی
آسپیراسیون پنومونی در صورت عدم درمان می‌تواند بسیار خطرناک و حتی تهدیدکننده زندگی باشد. درمان معمولاً شامل مصرف آنتی‌بیوتیک است، اما در موارد شدید ممکن است بیمار نیاز به بستری شدن و دریافت مراقبت‌های ویژه تنفسی داشته باشد.
بیماری مری بارت (Barrett’s esophagus)
آسیب مکرر به مری ناشی از برگشت اسید معده می‌تواند باعث تغییراتی در سلول‌های پوشاننده قسمت پایینی مری شود.
در بیماری مری بارت، سلول‌های سنگفرشی طبیعی که سطح پایینی مری را می‌پوشانند، جای خود را به سلول‌های غده‌ای می‌دهند؛ این سلول‌های جدید شبیه سلول‌های پوشش‌دهنده روده هستند. در برخی موارد نادر، این سلول‌های غده‌ای ممکن است دچار تغییرات سرطانی شوند و منجر به بروز سرطان مری گردند.
مری بارت تقریباً در ۱۰ تا ۱۵ درصد از افراد مبتلا به رفلاکس معده دیده می‌شود و بیشتر مردان را درگیر می‌کند؛ به‌طوری‌که شیوع آن در مردان تقریباً دو برابر زنان است.
روش‌های تشخیصی
پزشک معمولاً با بررسی علائم بیمار و انجام معاینه بالینی قادر است رفلاکس معده را تشخیص دهد؛ اما در برخی موارد ممکن است نیاز به انجام آزمایش‌های تکمیلی برای تأیید تشخیص یا ارزیابی شدت بیماری باشد. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
آندوسکوپی فوقانی
در این روش، پزشک یک لوله باریک و انعطاف‌پذیر مجهز به دوربین (آندوسکوپ) را از طریق گلو وارد مری و معده می‌کند تا بتواند داخل آنها را به‌طور مستقیم مشاهده کند.
نتایج آندوسکوپی ممکن است در برخی موارد رفلاکس معده طبیعی به نظر برسد، اما این آزمایش به پزشک کمک می‌کند تا التهاب مری (ازوفاژیت) یا دیگر عوارض ناشی از رفلاکس را تشخیص دهد.
همچنین در حین آندوسکوپی، پزشک می‌تواند از بافت مری نمونه‌برداری کند تا به بررسی دقیق‌تر عوارضی مثل مری بارت بپردازد.
آزمایش سرپایی PH مری
در آزمایش ۲۴ ساعته‌ی سنجش pH مری، یک دستگاه مخصوص برای اندازه‌گیری میزان اسید داخل مری قرار داده می‌شود تا مشخص کند اسید معده چه زمانی و به چه مدت به مری بازمی‌گردد. این دستگاه به یک کامپیوتر کوچک متصل است که می‌توانید آن را به کمر خود ببندید یا با بندی روی شانه‌تان قرار دهید. دستگاه سنجش اسید ممکن است یک لوله‌ی نازک و منعطف (کاتتر) باشد که از بینی وارد مری می‌شود، یا یک حسگر بسیار کوچک که طی آندوسکوپی در مری گذاشته می‌شود و بعد از حدود دو روز به‌صورت طبیعی همراه با مدفوع از بدن خارج می‌شود.
مانومتری مری
این آزمایش حرکات موج‌مانند مری (انقباضات عضلانی که به جلو راندن غذا کمک می‌کند) را هنگام بلع اندازه‌گیری می‌کند. همچنین، مانومتری مری هماهنگی و قدرت عضلات مری را ارزیابی می‌کند.
عکس‌برداری اشعه ایکس از دستگاه گوارش فوقانی
در این روش تصویربرداری، ابتدا از شما خواسته می‌شود مایع حاجب (باریم) را بنوشید. این مایع، سطح داخلی دستگاه گوارش را می‌پوشاند و پر می‌کند تا پزشک بتواند تصاویر واضحی از مری، معده و بخش بالایی روده شما مشاهده کند.
یکی دیگر از روش‌های تصویربرداری، «بلع قرص باریم» است که برای تشخیص تنگی مری انجام می‌شود؛ در این روش از شما خواسته می‌شود قرص باریم را بلعید.
برای کمک به پیشگیری از بازگشت اسید معده و بهبود علائم، بهتر است تا سه ساعت پس از غذا خوردن دراز نکشید.
درمان خانگی رفلاکس معده
اگر به تازگی دچار سوزش سر دل و رفلاکس معده شده‌اید، بهتر است ابتدا روش‌های خانگی و غیر دارویی را برای کاهش علائم امتحان کنید و در صورتی که این روش‌ها کافی نبودند، از داروها استفاده کنید.
- بعد از غذا خوردن بلافاصله دراز نکشید: حداقل سه ساعت فاصله بین غذا خوردن و دراز کشیدن یا رفتن به تختخواب رعایت کنید.
- از پوشیدن لباس‌های تنگ خودداری کنید: لباس‌های چسبان و تنگ در ناحیه کمر و شکم باعث فشار به معده و اسفنکتر پایین مری شده و می‌توانند رفلاکس را تشدید کنند.
- سر تخت خود را بلند کنید: اگر هنگام خواب سوزش سر دل دارید، با قرار دادن تخته یا گوه‌ای زیر پایه‌های تخت، سر تخت را حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر بالا بیاورید. در صورت عدم امکان، می‌توانید زیر تشک یک گوه قرار دهید.
- آدامس بجوید: جویدن آدامس باعث افزایش ترشح بزاق می‌شود که به رقیق شدن اسید معده کمک می‌کند و می‌تواند علائم رفلاکس را کاهش دهد.
درمان رفلاکس معده
پزشکان معمولاً پیشنهاد می‌کنند که ابتدا با تغییر سبک زندگی و روش‌های خانگی، رفلاکس معده را کنترل کنید و اگر این اقدامات کافی نبود، درمان دارویی را شروع نمایید.
برخی داروهای متداول برای درمان رفلاکس بدون نیاز به نسخه در دسترس هستند، اما برخی داروها باید حتماً زیر نظر پزشک مصرف شوند:
داروهای بدون نیاز به نسخه پزشک برای درمان رفلاکس معده
داروهای آنتی‌اسید که اسید معده را خنثی می‌کنند: برخی آنتی‌اسیدها مانند ترکیبات آلومینیوم-منیزیم-سیلیکات (Aluminum-Mg-Si) می‌توانند به‌طور موقت رفلاکس معده را کاهش دهند؛ اما این داروها به تنهایی برای درمان التهاب مری کافی نیستند. مصرف بیش‌ازحد آنتی‌اسیدها ممکن است عوارضی مانند اسهال یا در موارد نادر مشکلات کلیوی ایجاد کند.
داروهای کاهش‌دهنده اسید معده: این داروها که به مسدودکننده‌های گیرنده H2 معروف هستند، سریع عمل نمی‌کنند اما تأثیر طولانی‌تری روی کاهش علائم رفلاکس دارند و تولید اسید معده را تا ۱۲ ساعت کاهش می‌دهند. سایمتیدین (Cimetidine) و فاموتیدین (Famotidine) نمونه‌هایی از این گروه دارویی هستند.
داروهای مهارکننده پمپ پروتون: این داروها که قوی‌تر از مسدودکننده‌های گیرنده H2 هستند، به بافت آسیب‌دیده مری فرصت بیشتری برای بهبود می‌دهند. مهارکننده‌های پمپ پروتون بدون نسخه مانند لانزوپرازول (Lansoprazole) و امپرازول (Omeprazole) در دسترس‌اند و در کاهش اسید معده بسیار مؤثرند.
داروهای تجویزی برای درمان رفلاکس معده
مسدودکننده‌های گیرنده H2: مصرف دوزهای بالاتر فاموتیدین (Famotidine) نیازمند تجویز و نسخه پزشک است. این داروها معمولاً برای استفاده بلندمدت مناسب‌اند، اما ممکن است به‌طور خفیف خطر کمبود ویتامین B12 و افزایش احتمال شکستگی استخوان را بالا ببرند.
مهارکننده‌های پمپ پروتون با دوزهای قوی: داروهایی مانند لانزوپرازول (Lansoprazole)، امپرازول (Omeprazole)، پنتوپرازول (Pantoprazole) و رابپرازول (Rabeprazole) در این گروه قرار دارند. به‌طور کلی این داروها در استفاده طولانی‌مدت عوارض جدی ندارند، اما ممکن است باعث اسهال، سردرد، حالت تهوع و کاهش سطح ویتامین B12 شوند. همچنین مصرف مزمن آنها ممکن است ریسک شکستگی استخوان لگن را افزایش دهد.
داروهای تقویت‌کننده اسفنکتر تحتانی مری: باکلوفن (Baclofen) می‌تواند با کاهش دفعات شل شدن عضله حلقوی پایانی مری (کاردیا) به کاهش رفلاکس اسید کمک کند. عوارض جانبی احتمالی این دارو شامل خستگی و حالت تهوع است.
درمان با جراحی
فوندوپلیکاسیون (Fundoplication): در این روش، پزشک بخش بالایی معده را به دور دریچه‌ی انتهایی مری (کاردیا) می‌پیچد تا عضلات این ناحیه تقویت شده و از بازگشت اسید معده به مری جلوگیری شود. معمولاً این عمل به صورت کم‌تهاجمی با لاپاروسکوپی یا جراحی کم‌برش انجام می‌شود.
جراحی با دستگاه LINX: در این روش کم‌تهاجمی، تعدادی مهره مغناطیسی کوچک دور بخش انتهایی مری قرار می‌گیرند. نیروی مغناطیسی بین مهره‌ها به گونه‌ای است که مانع از برگشت اسید معده به مری می‌شود، ولی به اندازه کافی ضعیف است تا اجازه عبور غذا به معده داده شود.
فوندوپلیکاسیون از طریق دهان (TIF): این روش با استفاده از دستگاه اندوسکوپی و بدون ایجاد برش خارجی انجام می‌شود، بنابراین دوره نقاهت بسیار کوتاه است. پزشک دستگاه اندوسکوپ را وارد مری می‌کند و با کمک آن چندین بست پلی‌پروپیلنی در محل اتصال مری به معده نصب می‌کند تا از رفلاکس جلوگیری شود.
ممکن است این روش برای افرادی که به دلیل فتق هرنیال دچار رفلاکس شده‌اند به تنهایی کافی نباشد و نیاز به درمان‌های مکمل داشته باشند.
نقش تغذیه در کاهش رفلاکس معده
برخی از غذاها می‌توانند احتمال بروز رفلاکس معده را افزایش دهند، در حالی که برخی دیگر ممکن است به پیشگیری و کاهش علائم رفلاکس کمک کنند.
غذاهای مضر برای رفلاکس معده
برای کاهش احتمال بروز رفلاکس معده، بهتر است از مصرف موارد زیر خودداری کنید:
- غذاهای سرخ‌شده
- فست‌فودها
- محصولات فرآوری‌شده
- غذاها و ادویه‌های تند
- گوشت‌های چرب
- پنیر
- سس گوجه‌فرنگی
- شکلات
- نعناع
- نوشیدنی‌های گازدار
غذاهای مفید برای رفلاکس معده
برخی خوراکی‌ها نقش مؤثری در کاهش رفلاکس معده دارند:
غذاهای پر فیبر: این خوراکی‌ها باعث می‌شوند معده سریع‌تر پر شده و از پرخوری جلوگیری کنند. نمونه‌هایی از غذاهای پر فیبر عبارت‌اند از:
- غلات کامل مثل جو پرک و برنج قهوه‌ای
- سبزیجات ریشه‌ای و غده‌ای مانند سیب‌زمینی، چغندر و هویج
- سبزیجاتی مثل کلم بروکلی و لوبیا سبز
غذاهای قلیایی: مواد غذایی با pH قلیایی می‌توانند به کاهش اسید معده کمک کنند، در حالی که مصرف غذاهای اسیدی ممکن است احتمال رفلاکس را افزایش دهد.
غذاهای قلیایی شامل موارد زیر هستند:
- موز
- خربزه
- گل‌کلم
- رازیانه
- آجیل
همچنین، مصرف خوراکی‌های پرآب می‌تواند به رقیق شدن اسید معده کمک کند و علائم رفلاکس را کاهش دهد، مانند:
- کرفس
- خیار
- کاهو
- هندوانه
- سوپ‌های آب‌دار مانند سوپ‌های بر پایه آب گوشت
- چای‌های گیاهی
چگونه از رفلاکس معده پیشگیری کنیم؟
انجام برخی تغییرات در سبک زندگی و عادات روزانه می‌تواند به پیشگیری و کاهش رفلاکس معده کمک کند:
- حفظ وزن مناسب: اضافه‌وزن به ناحیه شکم فشار وارد می‌کند و باعث می‌شود معده به سمت بالا جابه‌جا شود، که این موضوع می‌تواند موجب برگشت اسید معده به مری شود.
- پرهیز از سیگار کشیدن: استعمال سیگار باعث کاهش عملکرد صحیح عضله تحتانی مری (کاردیا) می‌شود.
- آهسته خوردن غذا و خوب جویدن آن: پس از هر لقمه قاشق و چنگال را زمین بگذارید و تنها پس از کامل جویدن و بلعیدن لقمه، دوباره شروع به خوردن کنید.
- اجتناب از مصرف غذاها و نوشیدنی‌هایی که رفلاکس را تحریک می‌کنند: بهتر است مصرف غذاهای چرب و سرخ‌شده، سس گوجه‌فرنگی، شکلات، نعنا، سیر، پیاز و مواد کافئین‌دار را کاهش دهید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
برخی از علائم رفلاکس معده ممکن است با مشکلات قلبی اشتباه گرفته شوند؛ بنابراین اگر دچار درد قفسه سینه، تنگی نفس، یا درد در فک یا بازو شدید، فوراً با اورژانس تماس بگیرید. این علائم می‌توانند نشانه‌های حمله قلبی باشند.
همچنین در صورت بروز علائم رفلاکس معده یا موارد زیر، حتماً با پزشک خود مشورت کنید:
- تجربه مکرر یا شدید رفلاکس معده
- استفاده از داروهای بدون نسخه برای سوزش سر دل بیش از دو بار در هفته
کلام آخر
رفلاکس معده معمولاً با تغییر در عادات غذایی یا مصرف داروها بهبود می‌یابد، اما در موارد شدیدتر ممکن است جراحی لازم باشد. پزشکان متخصص گوارش بهترین روش درمانی متناسب با شرایط شما را تعیین خواهند کرد. همچنین اگر سوزش سر دل شما با درد در قفسه سینه، بازو یا تنگی نفس همراه است، احتمال حمله قلبی وجود دارد و در این شرایط فوراً با اورژانس تماس بگیرید.
بیمارستان مجازی ایران با هدف ارائه خدمات پزشکی به صورت آنلاین و در دسترس برای تمام افراد، در تلاش است تا با کمترین هزینه و سریع‌ترین زمان ممکن، خدمات درمانی را به شما ارائه دهد. این بیمارستان مجازی با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، قادر است تا با بهترین کیفیت، مشاوره‌ها و درمان‌های پزشکی را به شما ارائه کند. با تیمی از پزشکان متخصص و کارشناسان پزشکی، بیمارستان مجازی ایران به شما این امکان را می‌دهد که بدون نیاز به مراجعه حضوری، در اسرع وقت و با صرفه‌جویی در هزینه‌ها، از خدمات پزشکی بهره‌مند شوید.
این خدمات شامل مشاوره آنلاین با پزشکان متخصص، دریافت نسخه‌های پزشکی، بررسی علائم بیماری‌ها، و پیگیری‌های درمانی به صورت مجازی است که می‌توانید از هر کجا و در هر زمان از آن استفاده کنید. بیمارستان مجازی ایران به شما کمک می‌کند تا با کاهش هزینه‌ها و زمان مورد نیاز برای درمان، به راحتی به مراقبت‌های بهداشتی دسترسی پیدا کنید. هدف اصلی این بیمارستان، فراهم آوردن خدمات بهداشتی با کیفیت بالا و دسترسی آسان به مراقبت‌های پزشکی برای همه افراد است.
